به گزارش تحریریه، کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو در توییترش بار دیگر به مخالفان واکسن روسی تاخت و نوشت: «خدایا ما و پیشرفتهای علمی را در این وانفسای تضاد منافع اقتصادی، انگیزشی، سیاسی، عقیدتی، جناحی، انتخاباتی …. نجات بده!» او در توییت دیگری هم با اشاره به این‌که تاکنون ۳۴۴ هزار نفر در آرژانتین واکسینه شده‌اند، نوشت: «در ممالک محروسه ما هم دعوای برخی سر لحاف ملاس!» اما این تنها واکنش دیروز نبود که خبر آن جنجالی شد. حسین کرمانپور، مدیرکل روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان نظام پزشکی در مصاحبه‌ای با فانا گفته است که «واکسن روسی کرونا به کشور که تاییدیه سازمان بهداشت جهانی را ندارد» و «مسئولیت هر نوع واردات واکسن و تزریق آن» بر عهده وزارت بهداشت است. گرچه ولادیمیر پوتین، خود به طرز عجیبی هنوز این واکسن را نزده، اما در ایران، دعوا و جنجال بر سر واکسن روسی، بالا گرفته است. اما حقیقتا محل نزاع کجاست؟ و چرا بسیاری از مردم یا مسئولان با این واکسن مشکل دارند؟

دو روز پیش، مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی درباره واکسن‌های تولید شده در دنیا منتشر کرد. در این گزارش آمده است که در روش «ناقل ویروسی» (روشی که روسیه برای ساخت واکسن اسپوتنیک از آن استفاده کرده) از نظر بروز عوارض جانبی نگرانی جدی‌ای وجود ندارد اما اذعان کرده که این واکسن «هنوز در جمعیت گسترده مورد استفاده قرار نگرفته است.» این گزارش اما روش اسیدنوکلوئیک (مورد استفاده در واکسن مدرنا و فایزر) را به این دلیل که به لحاظ فناوری جدیدتر از بقیه است، «امکان عوارض ناشناخته» را برای آن محتمل دانسته است. در نهایت، این گزارش با استناد به «تخلفات گسترده» شرکت‌های فایزر و آسترازنکا و همچنین «مشخص نبودن عوارض بلندمدت ناشی از واکسن» و «استفاده از واکسن کشورهایی که قبلاً سابقه تخلف داشته‌اند»، در سطح عمومی و حتی خرد، عقلایی ندانسته است. «بالا بودن قیمت این واکسن‌ها» و همچنین «نگهداری در دمای پایین» از دیگر مواردی است که در مورد واکسن‌های فایزر و مدرنا گفته شده است. یک ادعا در این گزارش وجود دارد که باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد: «نگرانی جدی در مورد عوارض واکسن روسیه وجود ندارد». این دقیقا برخلاف چیزی است که سازمان‌های جهانی و رسانه‌ها بر روی آن تاکید کرده‌اند. موضوعی که باعث ایجاد شک و تردیدهای جدی نسبت به واکسن روسی شده است.

شواهد ناکافی برای نتیجه‌گیری

روس‌ها، واکسن تولیدی خود را با اسلحه کلاشنیکوف مقایسه کرده‌اند؛ ساده و موثر در عملکرد. اما در مورد تاثیرگذاری آن، اما و اگر بسیار است. کمتر از دو ماه پیش، خبرگزاری «مسکو تایمز» در گزارشی نوشت که گروهی از دانشمندان دانشگاه‌های برجسته روسیه در نامه‌ای سرگشاده، روند توسعه واکسن اسپوتنیک ۵ روسیه را «کاملا غیرقابل قبول» و «مضحک» دانستند و نگرانی‌های جدیدی را در مورد کمبود اطلاعات کافی در مورد ایمنی و کارایی آن مطرح کردند.نیویورک‌تایمز در گزارشی نوشته است، خبر تولید واکسن اسپوتنیکV یا همان اسپوتنیک ۵ مانند بسیاری از موضوعات دیگر، درگیر سیاست و تبلیغات بود. پوتین پیش از شروع مرحله آخر آزمایش واکسن، استفاده از آن را تصویب کرد. دانشمندان غربی ماه‌ها به این واکسن با تردید نگاه می‌کردند. بسیاری از شهروندان روسیه نیز منتظر ماندند تا ببینند تزریق این واکسن به سایر افراد جامعه چگونه پیش می‌رود.با تایید مجدد واکسن در ماه آگوست، مقامات بهداشتی روسیه خیلی سریع ادعا کردند که در مسابقه تولید واکسن پیروز شده‌اند. به دنبال تایید واکسن، طرفداران واکسن اسپوتنیک اعلام کردند که یک کمپین ملی واکسیناسیون از ماه سپتامبر آغاز می‌شود. سپس ادعا کردند که این کمپین در ماه نوامبر آغاز می‌شود و این موضوع ادامه یافت تا ماه پیش، یعنی بعد از شروع واکسیناسیون در انگلیس و ایالات متحده آمریکا.

همین مسئله باعث شد تا سوظن‌هایی نسبت به کارایی این واکسن ایجاد شود. گزارش‌هایی خارجی منتشر می‌شد مبنی بر این‌که دولت روسیه که پیشتر هم متهم به مسموم کردن مخالفان و ورزشکاران المپیک بوده، حالا سعی می‌کند در مورد نتایج آزمایش واکسن، داستان‌سرایی کند؛ شاید به دلایل بازاریابی و یا ایجاد حس افتخار ملی. وقتی فایزر و شرکت دارویی بایو ان تک آلمان نتایج آزمایش‌های واکسن خود را نشان دادند که بیش از ۹۱ درصد کارایی دارد، گویا شرکت مالی مرتبط با کرملین که از واکسن اسپوتنیک پشتیبانی می‌کرد، برای پیشی گرفتن از رقابت متصور با رقبای غربی، کارایی واکسن اسپوتنیک را ۹۲ درصد اعلام کرد. زمانی که شرکت مدرنا کارایی واکسن خود را ۹۴.۱ درصد اعلام کرد، شرکت روسی مجددا ادعای برتری کرد و گفت که واکسن اسپوتنیک، ۹۵ درصد کارایی را کسب کرده است. گرچه بعدها وقتی آزمایش‌های مرحله آخر به پایان رسید، مقامات پذیرفتند که نتایج آزمایش اسپوتنیک کارایی ۹۱.۴ درصدی را نشان می‌دهد. شک و تردید کارشناسان غربی، بیشتر در مورد تایید زودهنگام این واکسن بود، نه در مورد طراحی آن که مشابه آنچه در دانشگاه آکسفورد و آسترازنکا تولید شده است. ۲۴ دسامبر، یعنی بیش از یک ماه پیش، خبرگزاری «آسوشیتد پرس» اعلام کرد که مرحله سوم آزمایش‌های بالینی واکسن اسپوتنیک که قرار بود بر روی ۴۰ هزار داوطلب انجام شود، به ۳۱ هزار نفر کاهش یافت. همین موضوع باعث نگرانی متخصصان از این شد که این آزمایش‌ها قدرت کافی برای نتیجه‌گیری قوی درباره ایمنی و اثربخشی واکسن را نخواهد داشت. گرچه آزمایش‌های فاز سوم، هنوز کامل نشده و تا ماه می ادامه خواهد داشت. آبیگل کوپلین، استادیار جامعه‌شناسی و علوم، تکنولوژی و جامعه در کالج «واسار» در نیویورک در مصاحبه با سازمان رسانه‌ای «ان.پی.آر» در مورد واکسن‌های چینی و روسی گفته است: «ما هنوز نتایج کامل آزمایش‌ها را ندیده‌ایم. وقتی شما تعداد زیادی آزمایش را در سطح بین‌المللی انجام می‌دهید، تجزیه و تحلیل واقعی داده‌های آزمایشی به زمان زیادی نیاز دارد.»

بدون عوارض یا با عوارض ناشناخته؟

در حالی که نگرانی عمومی هنوز به طور کامل فروکش نکرده و توسعه‌دهندگان هم هنوز اطلاعات مفصلی را در مورد حوادث ناگوار مشاهده‌شده در آزمایش‌ها منتشر نکرده‌اند، دولت روسیه اکنون حدود یک میلیون شهروند خود را واکسینه کرده و واکسن اسپوتنیک را به بلاروس، آرژانتین و چند کشور دیگر صادر کرده است. آن‌ها می‌گویند که اگر قرار بود این واکسن، عوارضی داشته باشد، تا حالا باید خود را نشان می‌داد. با این حال، به نظر می‌آید که این استدلال خوبی برای دفاع از عوارض نداشتن واکسن روسی نباشد. نگرانی مهم‌تری هم وجود دارد: احتمال افزایش خطر ابتلا به HIV یا همان ایدز.

مجله فوربز نوشته است: «گروهی از محققان در ژورنال پزشکی «لنست» (Lancet) هشدار داده‌اند که برخی از واکسن‌های تولید شده می‌توانند خطر ابتلا به HIV را افزایش دهند و این امر به طور بالقوه منجر به افزایش عفونت‌ها می‌شود.» اشاره این محققان به استفاده از «آدنو ویروس۵» است که یک دهه پیش برای ساخت واکسن ایدز مورد استفاده قرار گرفت، اما نه تنها کارآمد نبود، که خطر ابتلا به این ویروس را نیز افزایش داد. از «آدنو ویروس۵» در دوز دوم واکسن اسپوتنیک روسی استفاده شده است.

نزاع ایدئولوژیک

از همان ابتدای نام‌گذاری واکسن روسی، مشخص بود که رگه‌هایی از برتری‌جویی ایدئولوژیک دیده می‌شود. «اسپوتنیک» نام ماهواره‌ای بود که چند دهه پیش روسیه با پرتاب آن، خود را پیروز رقابت فضایی دانست. وب‌سایت «بیزینس اینسایدر» در گزارشی به نقل از پایگاه داده EUvsDisinfo نوشته که رسانه‌های روسیه در تلاشند تا این تصور را ایجاد کنند که «روسیه به شکل بسیار موثرتری نسبت به دموکراسی‌های غربی با همه‌گیری کووید-۱۹ مبارزه می‌کند» و با ایجاد اعتبار برای واکسن روسی، واکسن‌های دیگر (غربی) را تضعیف می‌کنند. EUvsDisinfo پایگاه داده‌ای است که مقالات و گزارش‌های رسانه‌ای نادرست، تحریف‌شده و دارای اطلاعات ناقص را شناسایی می‌کند. EUvsDisinfo گزارش داده که حتی برخی از رسانه‌های دولتی روسیه، تزریق واکسن فایزر را با عنوان «تزریق مرگ» توصیف کرده‌اند.در حالی که دعواها در ایران بر سر واردات واکسن اسپوتنیک همچنان ادامه دارد، یک نکته در میان خبرها خودنمایی می‌کند که کمتر کسی به آن توجه کرده است؛ این‌که ولادیمیر پوتین، برخلاف بسیاری دیگر از سران کشورها، هنوز حاضر نشده واکسن ساخت کشور خود را تزریق کند.جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا و معاون او کاملا هریس، مایک پنس، بنیامین نتانیاهو و محمد بن سلمان، ملکه الیزابت و همسر او شاهزاده فلیپ، پاپ فرانسیس، رجب طیب اردوغان و چند تن دیگر واکسن فایزر یا مدرنا را تزریق کرده‌اند. خبرگزاری «سی.ان.ان» در گزارشی نوشته که پوتین ماه‌ها پس از تایید واکسن اسپوتنیک به عنوان «اولین واکسن جهان»، هنوز خود این واکسن را نزده است. اواخر ماه نوامبر، یعنی حدود دو ماه پیش، سخنگوی کرملین اعلام کرد که مادامی که فاز چهارم آزمایش‌ها انجام نشده، پوتین نمی‌تواند این واکسن را بزند. درحالی‌که در همان زمان هم واکسیناسیون برخی از کارکنان مراقبت‌های بهداشتی، معلمان و چندین مقام سطح بالای روسیه آغاز شده بود. با این حال اما به نظر می‌رسد که ظاهرا برخی از مقامات روسیه واکسن‌های غربی را به واکسن خودشان ترجیح می‌دهند. بیزینس اینسایدر سه روز پیش گزارش داده که یکی از دیپلمات‌های ارشد روسیه، به جای اسپوتنیک، از واکسن فایزر استفاده کرده است. یوری گریبکوف، سرکنسول روسیه در استونی، چهارشنبه هفته گذشته هنگام خروج از یک بیمارستان در شهر «ایدا ویرو» استونی که ۵۰ کیلومتر با مرز روسیه فاصله داشته، با یک خبرنگار خبرگزاری استونیایی «دلفی» در روبرو می‌شود. به گفته خبرنگار دلفی، او روز چهارشنبه بعدازظهر با مراجعه به بیمارستان، دومین دوز واکسن فایزر را دریافت می‌کند. این دیپلمات، این موضوع را تایید کرده است. در ویدیویی که منتشر شده، خبرنگار با تعجب می‌پرسد «فایزر؟» و او پاسخ می‌دهد: «بله».

سنجشی از استیصال

آزمایش‌هایی که بر روی واکسن سینوواک چینی صورت گرفته، نتایج بسیار متفاوتی را نشان می‌دهد. مطالعه‌ای در برزیل در ابتدا کارایی واکسن چینی را ۷۸ درصد گزارش کرد، اما کمی بعد با بازنگری، این عدد به ۵۰ درصد کاهش یافت. در همان زمان، آزمایش مشابهی در ترکیه حاکی از اثربخشی ۹۰ درصدی واکسن چینی بود. وب‌سایت «استاتیسکا» گزارش داده که تا ۲۹ ژانویه، الجزایر، آرژانتین، بلاروس، گینه، مجارستان، فلسطین، پاراگوئه، روسیه، صربستان، ترکمنستان، امارات متحده عربی و ونزوئلا واکسن اسپوتنیک۵ را سفارش داده‌اند. چندین کشور از جمله اندونزی، ترکیه و سنگاپور نیز واکسن سینوواک چینی را سفارش داده‌اند. چین اعلام کرده که واکسن خود را با کشورهای کمتر توسعه‌یافته، با قیمت «منصفانه‌تری» حساب می‌کند. اما چرا تعدادی از کشورها، بدون این‌که نتایج قطعی آزمایش‌ها مشخص شود، واکسن چینی یا روسی را سفارش داده‌اند؟ استفن موریسون، مدیر مرکز سیاست جهانی بهداشت در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی می‌گوید: «این سنجشی از استیصال و میزان عدم اطمینان این کشورها است.»

خبرگزاری «دویچه‌وله آلمان» گزارش داده که بعد از روسیه، آرژانتین بزرگ‌ترین کشوری است که امید به اسپوتنیک ۵ بسته است. با این حال، این کشور، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، انتخاب زیادی ندارد. کشورهای ثروتمند مثل آمریکا و کشورهای اروپایی و حتی اسراییل، اکثر موجودی واکسن‌های درجه‌یک بایو ان تک-فایزر و مدرنا را خریده‌اند. سایر کشورها مجبورند با واکسن‌های درجه دو روسیه و چین کنار بیایند و بدون محاسبات سیاسی، این واکسن‌ها را وارد بازار خود کنند.یکی دیگر از این کشورها، مجارستان است. ویکتور اوربان، نخست وزیر این کشور گفته است که تنها راه تامین تقاضای واکسیناسیون در کشور، با توجه به تحویل آهسته و «ناامیدکننده» واکسن «فایزر- بایو ان‌تک»، خرید واکسن از روسیه و چین است. خبرگزاری «بی.بی.سی وُرلد» گزارش داده که دست‌کم ۱۴۰ هزار مجارستانی تاکنون واکسینه شده‌اند. با این حال، تلاش دولت برای واکسیناسیون مردم با واکسن‌های روسی و چینی، با مخالفت‌هایی همراه بوده است. حالا شک و تردید در میان مجارستانی‌ها، مربوط به تسلط کمونیست‌ها بر کشور از سال ۱۹۴۸ تا ۱۹۸۹ است. اورسولیا ارگی، که در آسایشگاه کار می‌کند، به خبرنگار بی.بی‌سی گفته که معتقد است، «تفاوت زیادی» میان واکسنی که دولت مجارستان تایید کرده با واکسنی که اتحادیه اروپا تایید کرده، وجود دارد: «اگر واکسن فقط توسط دولت مجارستان تایید شده باشد، من جرات استفاده از آن را ندارم. من نه به دولت و نه به سیستم درمانی اینجا اعتمادی ندارم.»مردم مجارستان جزو شکاک‌ترین مردم اروپا نسبت به واکسن هستند. بر اساس یک نظرسنجی، فقط ۴۹ درصد مردم مایل به دریافت واکسن هستند. برخی این بی‌میلی را به اشتیاق دولت مجارستان به مسکو و پکن و خصومت این دولت با همه چیزهای اروپایی نسبت می‌دهند. «آنیتا اِلو» خبرنگار محافظه‌کار مستقل می‌گوید: «خط سیاست خارجی ما این است که ما باید با قدرت‌های بزرگ شرقی رابطه خوبی داشته باشیم و این باعث ترس مردم شده است.»

منبع: پیام ما

پایان/